De stand van zaken (gedeeltelijke herhaling):                                                                                                                                                          Rutte roept in de persconferentie van Dinsdag 7 april op om vol te houden en is tevreden met het rustig verlopen paasweekend.            Ook laat hij weten dat terug naar normaal een weg van lange adem zal zijn en dat Nederland zich moet voorbereiden op een langdurige “anderhalve-meter-samenleving”.

Bij toekomstige verlichting van de maatregelen zal steeds worden vastgehouden aan drie voorwaarden:                                                    Er moet goede zorg geleverd kunnen worden aan corona- en niet-coronapatiënten.                                                                                          Ouderen en kwetsbaren moeten voldoende beschermd zijn.                                                                                                                                  De verspreiding van het virus moet onder controle zijn.

Bij het laatste punt zet het ministerie van Volksgezondheid in op een app.

Dinsdag 21april  Het "stappenplan" in werking:                                                                                                                                                          De aankondiging in een persconferentie van het deels opengaan van basisscholen 11 mei,                                                                            geheel opengaan van speciaal onderwijs en kinderopvang,                                                                                                                                    middelbare scholen deels vanaf 1 juni,                                                                                                                                                                        contactberoepen vanaf 20 mei.                                                                                                                                                                                    O.a. geen evenementen noch betaald voetbal.   

Verlies van mensenlevens en economische teruggang tegen elkaar afgewogen 

Begin April ontstond een publieke discussie over wat nu het zwaarste moest wegen in de samenleving: het redden van levens door de lockdown of de economische schade die daarmee wordt aangericht.                                                                                                          Op zijn persconferentie van Dinsdag 7 april maakte Mark Rutte daar overigens gelijk korte metten mee: “Een schijntegenstelling” noemde hij  die keuze tussen gezondheid en economie. 

Joris Kooiman en Floor Rusman volgden deze discussie in hun artikel in het NRC van 11 en 12 april. 2020.                                      Hun artikel droeg de titel: “Analyse gezondheid versus economie. Lockdown ook economisch verdedigbaar voorlopig".          Subtitel: "Er is geen tegenstelling tussen volksgezondheid en economie, zei premier Rutte over zijn coronabeleid. Klopt dat wel?". 

Ook dit is een artikel dat ik vaak letterlijk overneem:  

"De discussie was aangezwengeld door onder anderen Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid, aan de Radbout Universiteit. Hij betoogde dat de maatregelen niet in verhouding staan tot wat ze opleveren”.                                                              Dus, met andere woorden, dat de economische schade aan het land en aan mensen veel zwaarder gaat worden bij de 'intelligente' lockdown, dan de schade die het virus gaat betekenen voor de gezondheid en het overlijden van mensen bij het meer open houden van de economie.                                                                                                                                                                                                          Intussen, zo gaan de schrijvers van dit artikel verder, wordt door beleidsmakers wel degelijk al lang ook voor de waardering van mensenlevens gewerkt met een geldmeting. Bijvoorbeeld als het gaat over levensreddende geneesmiddelen bij een zeldzame ziekte, maar ook bijvoorbeeld bij het plaatsen van een stoplicht.                                                                                                          “Hieraan ligt een cynische vraag ten grondslag die in de publieke opinie zo goed als taboe is”:                                                            Wat is de economische schade tegenover de minder dan wel meer ernstige gezondheidsschade en overlijden van mensen.              Voor die richtlijn is de naam “QALY” bedacht. Voluit: “Quality-Adjusted Life Year”. Een levensjaar in perfecte gezondheid = 1 QALY. Een jaar in matige gezondheid = 0,5 QALY'.                                                                                                                                                              “Bij interventies bedoeld om levens te redden of te verlengen, zoals het plaatsen van een stoplicht of het vergoeden van een               medicijn kijken beleidsmakers hoeveel QALY’s ermee gewonnen kunnen worden. Kost één QALY meer dan een bepaald bedrag,       dan is de maatregel niet meer kosteneffectief. Wat dat bedrag is, varieert per land. In Nederland geldt 80.000 euro als de                 bovengrens. Vaker wordt 50.000 euro genomen”.

Twee gezondheidseconomen Xander Koolman (VU) en Niek Stadhouders (Radboud UMC) zijn naar aanleiding van de genoemde discussie aan de hand van QALY’s  de gezondheidsschade door Covid-19 bij verschillende lockdown scenario’s gaan berekenen. Scenario’s van ‘alles openlaten’ tot het “intelligente” soort dat wij in Nederland kennen.                                                                                De gegevens die voor de gezondheidsschade door Covid-19 moesten worden ingevoerd zijn: Opnames, spreiding virus, bekende cijfers, bekende gemiddelde leef duur, spreiding virus. Variërende situaties als ernst en duur ziekte, al een slechte gezondheid, na herstel lagere gezondheid enz. enz. (zie art p.7 bovenaan kolom 1). En aan dit alles werd met QALY’s een prijs toegekend.                  De onderzoekers vermelden dat een aantal gegevens als de gezondheidsschade door overbelasting van ziekenhuispersoneel en door uitstellen van medische zorg aan andere patiënten niet zijn meegenomen.                                                                                            “Het precieze bedrag dat uit de berekeningen komt” zo benadrukt ook één van de onderzoekers, “doet er niet echt toe. Het gaat          erom dat de QALY-benadering laat zien, waar de verschillende scenario’s ongeveer toe leiden. Uit het model blijkt dat de                    gezondheidsschade van ‘niets doen’ veel en veel groter is dan mensen als Ira Helsloot (zo gemakkelijk) aannemen”.

In de Verenigde Staten is dergelijk onderzoek ook al gedaan. Daar zijn ook de economische gevolgen onderzocht van zowel lockdown als Laissez-faire. Anders dan in Nederland speelde daar al direct vanaf het begin van het uitbreken van de besmetting, vooral door het optreden van Trump. Economie heeft een dominante rol in de indammingsdiscussie.                                                “Trump suggereerde dat de economische schade van de Amerikaanse indammingspolitiek de baten voor de volksgezondheid zal      overtreffen. Economen van de Northwestern University berekenden dat dit een misvatting is”.                                                                Anders dan het hierboven weergegeven Nederlandse onderzoek, onderzochten deze Amerikaanse economen ook de gevolgen van de indammingsmaatregelen voor de economie:                                                                                                                                               “De belangrijkste conclusie: strenge en langdurige indammingspolitiek vergroot de ernst van de recessie aanzienlijk, maar redt op    termijn meer dan een half miljoen levens in de VS – nog los van de mensen die overlijden aan andere ziektes omdat ze niet de        juiste zorg krijgen. Dat staat gelijk aan bijna 5 biljoen dollar -dat zijn 12 nullen- , grofweg een kwart van het Amerikaanse                    nationaal inkomen, wat de verwachte economische schade van het virus met gemak overtreft".                                                              Voor hun berekening van de gezondheidsschade gingen de Amerikaanse onderzoekers uit van de “value of a statistical life year”, (VSL). Een aan de QALY verwante term. "De VSL is gebaseerd op welk bedrag Amerikanen gemiddeld bereid zijn te betalen om overlijdensrisico’s te verkleinen en welk bedrag ze willen ontvangen om gevaarlijk werk te doen: 9,3 miljoen dollar, zo wordt algemeen aangenomen”.

Kooiman en Rusman, de schrijvers van het artikel, waarin dit alles te lezen is, vinden dat zowel VSL als QALY hun tekortkomingen hebben. Ze halen daarbij een Amerikaanse econoom aan, die zich afvraagt of “we nog bereid zijn bijna tien miljoen dollar te betalen om een leven te sparen als we een kwart van onze welvaart kwijt zijn”.                                                                                              En een nog fundamenteler probleem is, aldus Kooiman en Rusman, dat bij zoveel onzekerheid over hoe dit coronavirus zich gedraagt, een kosten baten analyse geen duidelijke antwoorden kan geven, maar slechts aanwijzingen bieden.                                    Het is alleen al nog helemaal onzeker wanneer een vaccinatie voldoende aanwezig zal zijn om te kunnen weten, hoelang de indammingsmatregelen moeten gaan duren.                                                                                                                                                          Vergelijking met de Spaanse Griep van 1918, 1919 bijvoorbeeld kan ook geen houvast bieden. "De geglobaliseerde economie van vandaag verschilt fundamenteel van die van toen. Bovendien was de Spaanse griep extreem dodelijk voor dertigers en veertigers. Naar schatting stierven 8 tot 13 procent van deze categorie jonge mensen, die bij uitstek tot de beroepsbevolking gerekend worden. Van covid-19 is bekend, dat juist oudere mensen overlijden, waarvan verreweg de meesten niet meer tot de beroepsbevolking gerekend worden".                                                                                                                                                                        In de lockdown situatie van covid-19, zo gaan Kooiman en Rusman verder, wordt wel rekening gehouden met de huidige en toekomstige lichamelijke en psychische gezondheidsschade die de beroepsbevolking en hun gezinnen in het bijzonder gaat ondervinden van de neergang en het verlies van het eigen bedrijf, van werkloosheid en van armoede.                                              Maar daartegenover staan ook bedrijven die juist nu floreren doordat zij in deze tijd de vallende gaten kunnen vullen met vervangingen van het fysieke bezoek door mensen van met name horeca, voedsel- en kledingwinkels.                                                  Zij noemen ook de verbeterde luchtkwaliteit, minder verkeersongelukken en minder voorkomen van andere infecties.

De schrijvers zijn het er over eens en halen daar ook enkele namen bij aan, zoals James Stock, de Maastrichtse gezondheidseconoom Wim Groot en de Xander Koolman (VU, van het experimentele QALY onderzoek hierboven), dat, “bij zoveel onzekerheid je beter voorrang kunt geven aan het redden van levens”.                                                                                                     

Wim Groot (Universiteit Maastricht): “Je moet een situatie als deze niet puur economisch benaderen. Je moet dit vergelijken met een natuurramp. We moeten nu reddingswerk doen, zowel aan zieken als aan economisch gedupeerden en niet te veel nadenken over de vraag of dit kosteneffectief is. Het accepteren van zeer hoge kosten is een kwestie van beschaving. Je wil niet dat mensen op de gang van een ziekenhuis liggen en sterven zonder geliefden om hen heen”.                                                                                          Xander Koolman (VU): “Je komt in morele nood als je beslissingen neemt op basis van dit soort kille berekeningen. Dat is niet hoe wij als samenleving keuzes maken. In de praktijk zie je ook bij dure medicijnen dat die bovengrens van 80.000 euro per QALY niet strikt wordt gehanteerd. Ik denk dat we pas kunnen accepteren dat veel mensen sterven als we eerst hebben vastgesteld dat de andere scenario’s niet werken”.

Einde van de weergave van dit artikel.

                                                         Keuzes maken in een moderne en moreel beschaafde wereld

Ik blijf voor het vervolg van  “mensen en schaarste” haken aan het zinnetje hierboven:  “Dat is niet hoe wij als samenleving, als “beschaafde” samenleving, keuzes maken”.                                                                                                                                                            Over “hoe wij dan wél keuzes maken” is hier al veel aangehaald uit “Goed Oud worden”. Dat heeft een lange geschiedenis, niet alleen in de Westerse beschaving in de meest brede zin van het woord, maar ook in ieders persoonlijke biografie.                                Hieronder haal ik uit Goed Oud Worden een gedeelte aan waar die ontwikkelingen in de individuele biografie en de ontwikkelingen van de samenleving elkaar raken. En waarin ook duidelijk wordt gemaakt hoe in onderlinge strijd, overleg, onderhandeling een samenlevingscultuur voortdurend balanceert op een scherp, waarlangs een beschaving ook kan afglijden.                        (Inter)nationaal bestuur wordt geacht mensen voor dit laatste te behoeden. Maar bestuurders staan vaak machteloos of hebben zichzelf machteloos gemaakt tegenover grote bedrijven of door eigen politieke kortzichtigheid.

Het bedoelde gedeelte uit GOW is  paragraaf 2.3.6 “De morele identiteit crisis van laat moderne mensen” uit Hoofdstuk 2: “Leven en oud worden in de late moderniteit”:  

Het langzaamaan uit het zicht raken van zelf-overstijgende of transcendente bronnen van waarden is door de klassieke socioloog Max Weber (1864 – 1920) “onttovering” van de samenleving genoemd (1922/ 1989, p. 30).                                                                        Weber wordt een “klassieke” socioloog genoemd omdat hij met zijn analyses van samenlevingen ook een fundamentele rol is blijven spelen in hedendaagse studies van de samenleving. Die rol is hij vooral blijven spelen door zijn analyses van modernisering en secularisering van samenlevingen (Taylor, 2007; Giddens, 1991).

In veel hedendaagse onderzoeken is terug te vinden dat mensen voortdurend groeien. veranderen of zich vernieuwen.                      Zij vernieuwen zichzelf samen met de veranderingen en vernieuwingen in de samenleving. Een specifiek voorbeeld daarvan is wat hier eerder is beschreven voor het begrip "individuatie" van Habermas. Dit begrip overlapt het begrip "verwerven van authenticiteit" uit het proefschrift van Laceulle, onontbeerlijk voor het maken van goede keuzes. Het verwerven hiervan door individuele mensen, door burgers is gepaard gegaan met democratisering van samenlevingen (Zie in Menu "Ambachtelijke" (inter)nationale politiek". 

Onderdeel van dit proces van verandering is, dat er steeds langere of kortere perioden zijn waarin mensen zich minder of meer fundamentele morele en existentiële vragen gaan stellen.                                                                                                                                  Vragen zoals wat het doel is van wat je bezighoudt, hoe over onderwerpen in het nieuws te oordelen, met wie daarover gepraat kan worden, hoe je om moet gaan met afwijkend gedrag, hoe je moet oordelen, hoe te denken over solidariteit, over recht.                      In de hedendaagse “vloeibare” samenleving zoals socioloog en filosoof Bauman de laatmoderne samenleving noemt (2007), zijn deze fundamentele reflecties eens te meer te verwachten. Maar Bauman signaleert tegelijkertijd dat deze reflecties stelselmatig buiten het publieke domein gehouden worden, 'angstvallig' buiten politieke sturing gehouden worden. Ze moeten in het domein van de eigen verantwoordelijkheid blijven.                                                                                                                                                                      Giddens (1991) benadrukt echter, dat dat nooit helemáál zal lukken. Existentiële levensvragen gaan hoe dan ook bij steeds meer mensen leven: wát je in het leven wilt en dat hangt samen met hoe je het leven wilt. Hoe wil je de toekomst, ook voor het samenleven in de wereld. Kortom, welke waarden streven mensen na.  Na de onttovering van de wereld, onder andere door het wegvallen van vanzelfsprekendheden en van religies, zijn mensen zich steeds meer verantwoordelijk gaan voelen voor beantwoording van die vragen met behulp van politieke sturing.   

In GOW worden vooral twee moraalfilosofen aangehaald als heel belangrijk voor dit onderwerp. Zowel in GOW als op deze website komen hun namen steeds weer terug.  Die zijn C. Taylor met zijn werken: “Sources of the self” (1989), “Ethics of authenticity” (1991) en “A secular age” (2007) en A. MacIntyre met “After virtue” (1984).

Deze beide onderzoekers delen de grote zorg dat mensen in de loop van het moderniseringsproces de transcendente waarden zijn kwijtgeraakt die vanouds hun identiteit hebben gevoed. Daardoor kunnen zij niet meer terugvallen op een basis voor een ‘goede’ levenswijze, in de zin van een morele levenswijze.                                                                                                                                                In de plaats daarvan, zo zijn hun bevindingen, worden morele kwesties en conflicten in toenemende mate opgelost met een beroep op meer onpersoonlijke en zogenaamde rationele argumenten als “plicht” en “nut” (MacIntyre, 1984).  Plicht en nut dienen als het ware ter ‘vervanging’ van de eerdergenoemde ‘weggemaakte’ existentiële levensvragen.                                                                          Zoals in het voorbeeld van "de participerende samenleving" door de Nederlandse overheid (par. 2.3.4) morele zorg voor elkaar:  tot een voor de economie nuttige verplichting wordt gemaakt.                                                                                                                                Wanneer mensen onderling in morele discussies raken, worden die discussies beëindigd met de conclusie, dat mensen nu eenmaal verschillende meningen en eigen voorkeuren hebben.                                                                                                                          En dit nu is juist waar Taylor en MacIntyre zich zorgen over maken: dat moraal haar traditionele rol van het bieden van een meer algemene leidraad voor het doen van goede keuzes in belangrijke kwesties van het leven heeft verloren. Dus dat het bestaan van ‘goede’ of ‘morele’ keuzes haar sociaal maatschappelijk rol in het leven heeft verloren.                                                                                Die zorg betreft ook, dat dit mensen onzeker kan maken en ook relativerend of cynisch.                                                                              Beide schrijvers delen bovendien hun kritiek op de rol die de neoliberale kijk op mensen en het neoliberale geloof in de vrijemarkteconomie hierin speelt. Een kritiek die ook een belangrijk onderdeel vormt van het perspectief in deze studie (GOW).        Beide onderzoekers onderschrijven hiermee de in deze studie tot dusver opgebouwde theorie dat de neoliberaal gestuurde staat haar beschermende verantwoordelijkheid niet vervult tegenover de ‘globale’ financieel economische machtsverhoudingen. Nadelige bijverschijnselen van globalisering worden onvoldoende voorkomen of afgeremd.                                                                        Vooral MacIntyre benadrukt dat de neoliberale individualistische (in de zin van atomistische) visie het gevaar meebrengt, dat andere werkelijkheden niet meer gezien worden. Het is een visie, die telkens weer min of meer de overhand krijgt in de politieke sturing van de samenleving. Gepaard gaande aan een periode van grotere welvaart en consumentisme.                                                In de neoliberale visie lijken mensen alleen met elkaar verbonden te zijn door wederzijdse instrumentele belangen (MacIntyre 1984, 1999).                                                                                                                                                                                                                     In werkelijkheid of in de realiteit zijn mensen volgens McIntyre wel degelijk ook met elkaar verbonden door waarden die verder reiken dan zakelijke belangen. Mensen leven immers in talloze wederzijdse liefdevolle, solidaire en respectvolle afhankelijkheden met anderen en in een wijder verband met buurten, verenigingen enzovoort (1984, 1999). 

Einde van het citaat uit Goed Oud Worden

De vorige mediatekst ging over “het duivelse dilemma” van economie en volksgezondheid, met op het scherp van de snede:  hoeveel economische waarde een specifiek menselijk leven heeft.                                                                                                                    Op het scherp van deze snede kwam "het duivels dilemma" wel angstig dichtbij toen een tekort aan IC verzorging dreigde. Uiteindelijk zou van de regering een richtlijn moeten komen voor deze keuze bij schaarste tussen patiënten.                                          Die keuze hoefde uiteindelijk niet gemaakt te worden. Dankzij vooral bijna bovenmenselijke inspanningen van medische verzorgers. Ook kwam er de eerste week van april (2020) enig perspectief  door daling in de besmettingen.

                                                                   In de zorg blijft levens redden "roeien met de riemen die je hebt"   

Een artikel op basis van dagboeken van twee intensivisten, één in Amsterdam en één in Assen begint met de zin: “In de loop van de eerste week van april beginnen de intensivisten anders te klinken”.  (NRC 11,12 april ,Joke Mat. 

De twee intensivisten rapporteerden telefonisch dagelijks over hun werk.

Eerder had Harald Faber van het Wilhemina Ziekenhuis Assen (WZA) nog verteld, 'dat de toestand van de Cofid-19-patiënten op zijn IC al zo’n twee weken vrijwel onveranderd was". En hij voegde daaraan toe: "Voordat er van versoepeling van maatregelen sprake kan zijn mogen er hoogstens nog 700 coronapatiënten op de IC’s liggen. Dat is half zoveel als deze week nog steeds het geval is. (…) Als de longen het niet meer redden, is beademing noodzakelijk om te overleven. Dat geeft de intensive care een sleutelpositie in de coronabestrijding".

Bas van den Bogaard, intensivist in het OLVG (Oost) in Amsterdam rapporteert, dat de “verkoever”, de plaats waar patiënten gewoonlijk uitslapen na een operatie, is omgebouwd tot Covi-IC.

In het WZ Assen is een deel van de verkoever omgebouwd voor IC-patiënten zonder corona.                                                                      "IC afdelingen zien er nu heel anders uit dan gewoonlijk. Covid-patiënten lijken op elkaar" zegt Bas van den Bogaard. "Ook de  medisch verzorgers zijn door hun beschermende kleding nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.

Een bezoeker van deze website mailde mij (Tessa).                                                                                                                                              Zij is verpleegkundige op de afdeling hart- en vaatziekten.                                                                                                                                  Ze heeft ic-ervaring en liet zich overplaatsen naar de IC:

“Het was een hevige, soort cultuurshock.                                                                                                                                                           Alsof ik op een maanlandschap terecht was gekomen.                                                                                                                                       Of in een futuristisch tijdperk. 

In het begin was ik nog “buddy”.                                                                                                                                                                                  Ik hielp bij het draaien van patiënten.                                                                                                                                                                        Ik had al gehoord dat het heel zwaar zou zijn.                                                                                                                                                    Maar hoe zwaar weet je pas als je daar zelf bent.

Door de beschermende kleding had ik het heel warm.                                                                                                                                          En door het gezichtsmasker kreeg ik het benauwd.                                                                                                                                                  Op een gegeven moment voelde ik dat ik flauw kon vallen.

Dat is gelukkig niet gebeurd.                                                                                                                                                                                Je raakt al snel veel meer op patiënten geconcentreerd dan op jezelf.                                                                                                                 Het wende. Ik ben nu volledig ingezet.       

Harald Faber uit Assen meldt dat in Noord-Nederland het aantal coronapatiënten beperkt bleef:                                                              “Ik zag vooral patiënten uit Brabant, Limburg en Gelderland. In de loop van maart zijn er 7 opgenomen op zijn IC. Zes mannen en        één vrouw. De jongste is 49, de oudste 73".  Het hele weekend van 3, 4 en 5 april had hij dienst gehad. "Eén patiënt ging wat              achteruit, van een ander vielen de nieren uit.                                                                                                                                                          Via de Spoedeisende Hulp kwam een man van 91 binnen die in Amsterdam naar een begrafenis was geweest. Hij ging naar een      ‘gewone’ corona-afeling. Gezien zijn leeftijd komt hij niet in aanmerking voor de IC.                                                                                    Bij verdachte patiënten duurt het minimaal twaalf uur voor de uitslag van de Covid-test er is. In Assen wordt daarom nu in plaats    van een foto van de borstkas een CT-scan gemaakt", zegt Faber. "Je ziet duidelijk het verschil met gewone longontsteking.                Covid herken je ook doordat patiënten veel moeilijker in slaap zijn te houden. Ze hebben veel meer middelen nodig dan                      normaal. 2 van de 7 Covid-patiënten op de IC in Assen krijgen ook nog verslappingsmiddelen.                                                                  Aan al deze middelen dreigt een tekort. Wij hebben nog genoeg voor 2 weken” (....).                                                                                      Tot nu toe is één patiënt, uit Brabant, op de IC in Assen overleden. Extra verdrietig was, dat in die familie ook al anderen aan              Covid overleden waren”.

Faber's vrouw is longarts. Zij werkt in een ander Drents ziekenhuis. Daar liggen 16 coronapatiënten op de IC.

OLVG (Oost) in Amsterdam heeft gewoonlijk 16 tot 18 IC-patiënten. Nu 2 à 3 keer zo zoveel. Het absolute maximum is 58 bedden, heeft de raad van bestuur bepaald:                                                                                                                                                                      Van den Bogaard: “We zijn druk, we staan onder druk, maar we zijn niet in paniek".                                                                                    In het begin van de epidemie stond hij, net als veel collega’s, “niet te springen om een isolatiekamer in te gaan waar iemand lag met een onbekende, besmettelijke ziekte. Maar tot nu toe zijn weinig collega’s ziek geworden. Dat geeft vertrouwen".                          Ook in het OLVG zijn oudere Covid-patiënten en mannen)in de meerderheid,. Maar op de IC liggen  ook twintigers en dertigers. Enkele patiënten zijn overleden.

In heel Nederland, zo deelt de schrijfster van dit artikel mee, overleden tot en met Vrijdag 10 april, 380 Covid-patiënten op een IC, terwijl er tot dan toe 164 IC-patiënten herstelden.

"Op de Covid-IC zie je drie groepen", zegt Van den Bogaard.                                                                                                                              "Een minderheid kan toe met een paar dagen extra zuurstof via een masker.                                                                                                    Een grotere groep wordt geïntubeerd. Deze patiënten worden via een buis aangesloten op een beademingsapparaat en blijft            minimaal twee weken aan de beademing liggen.                                                                                                                                                Een laatste, kleine groep gaat ook na intubatie alleen maar achteruit. Die overlijden soms al in de eerste weken (....).                        IC bedden zijn er genoeg. IC verpleegkundigen niet"   

Net als in veel andere ziekenhuizen is er in het OLVG een buddysysteem: elke IC-verpleegkundige krijgt twee bijgeschoolde hulpen. Dat zijn verpleegkundigen of artsen van andere afdelingen. De IC-verpleegkundige kan dan drie of vier patiënten behandelen in plaats van een of twee.                                                                                                                                                                                            "Uit het hele ziekenhuis krijgen we hulp. Ook van plastisch chirurgen, traumachirurgen, kinderartsen. Het totale IC-team bestaat nu    uit ongeveer 200 mensen (...).                                                                                                                                                                              Elke overdracht begint met een namenrondje. Door neus-mondkapjes en spatbrillen zijn medewerkers lastiger te herkennen. Dat      wordt verholpen met naamstickers op jassen en mutsen. Sommigen herken je aan de ogen.                                                                      Verrichtingen als het inbrengen van de beademingsbuis: 'intubatie' en het aanbrengen van een infuus in hals of lies voor                     medicatie: 'een diepe lijn', worden alleen gedaan door mensen van wie is vastgesteld dat ze daar ervaren genoeg in zijn".                                  

De IC in Assen heeft één beademingsmachine die normaal op de operatiekamer staat, erbij in gebruik genomen.                                  Maar daar blijkt toch erg lastig mee te werken te zijn:                                                                                                                                   . “Hij kan minder lucht blazen, minder hoge drukken bereiken”, zegt Faber. “Na drie dagen moet het CO2-filter eruit en moet je hem      opnieuw kalibreren. Dat duurt tien minuten. Zo lang kan iemand niet van de beademing af. Wij zetten dan een van onze                        transportmachines ertussen”.

De distributie van beademingsapparaten wordt landelijk gecoördineerd. Af en toe krijgt Faber een telefoontje dat er apparaten beschikbaar zijn. Volwaardige IC-apparaten waren dat tot nu toe niet. “Er zijn ook “refurbished” apparaten uit de thuiszorg in omloop. Ik kan me niet voorstellen dat je daar op de IC iets mee kunt. Thuis-beademingspatiënten hebben meestal prima longen”.

De meeste patiënten liggen in Assen op de rug. Eén patiënt met wie het niet zo goed gaat, wordt die middag op de buik gedraaid. "Door de buikligging kan de zuurstof makkelijker worden opgenomen en drukt het hart niet op de longen.                                            Nadeel is dat het hoofd opzij ligt. Voor de meeste mensen niet prettig. En door de beademingsbuis kan een drukplek ontstaan bij neus of mond.                                                                                                                                                                                                          Het draaien van een patiënt kost veel kracht en soms schiet de beademingsbuis uit de mond".

In een praatprogramma op televisie werd een opgenomen gesprek vertoond met een specialiste                                                                                                                                                                                        die overledenen verzorgt voordat zij opgebaard worden.                    Ook háár werk was veel en veel zwaarder en drukker geworden.                                                                                                                          Zij vertelde dat de helft van de overledenen "wonden in het gezicht” hadden.                                                                                                Lang niet alle overledenen waren van IC’s afkomstig, ook van verpleeghuizen. 

Nabestaanden hadden de overledenen heel vaak langere tijd niet gezien.                                                                                                    Meestal waren zij alleen telefonisch door verzorgenden op de hoogte gehouden.                                                                                          Nabestaande gingen nu pas hun geliefden weer zien.                                                                                                                                  Ze zorgde dat de doorligplekken goed gecamoufleerd waren

In dit gesprek was zij duidelijk erg onder de indruk.                                                                                                                                                Dit had alles had zij nog nooit eerder meegemaakt.  

Faber bespeurt buiten het ziekenhuis niet zoveel onrust. “De meeste Nederlanders denken toch: iemand zal het wel oplossen. Als je niet in de medische wereld zit, heb je denk ik niet in de gaten dat je langs het randje loopt.                                                              Maar er wordt ook sterk met het IC meegeleefd", vertelt hij: “Door de beschermingspakken hebben wij het waanzinnig warm. Team NL bracht koelvesten die eigenlijk mee zouden gaan naar de Olympische Spelen in Tokio. En een slushpuppy automaat. Onze kinderkliniek bracht paaseitjes”.

Bas van den Bogaard fietst in Amsterdam naar het OLVG ziekenhuis.                                                                                                            Hij verbaast zich over de rust op straat tegenover de al even ongebruikelijke drukte op de IC.

Al doende  leren artsen de uitwerking van het nieuwe coronavirus kennen:                                                                                                  “In het begin hadden we het idee dat we heel snel moesten intuberen, dat hoorden we uit Italië.                                                              Nu geven we, zeker jongere patiënten, meer kans om het te redden zonder intubatie. Uiteindelijk is dat gunstiger.                      Beademing geeft altijd risico op longschade en onze ervaring met Covid is dat je bijna altijd voor langere tijd wordt geïntubeerd”.  

Definitieve wetenschappelijke studies over de behandeling van deze ziekte zijn er nog niet.                                                                Artsen in het OLVG hebben wel zelf een behandelprotocol gemaakt. “Zodat voor iedereen duidelijk is wat je moet doen en je niet elke keer alles opnieuw hoeft te bedenken”.

Zoals gezegd heeft het OLVG geen tekort aan beademingsapparaten; Wel aan IC verpleegkundigen.                                                “Toen het druk werd in Brabant zijn we toch heel hard op zoek gegaan. Er zijn apparaten aangeschaft, besteld, geleend van het leger.                                                                                                                                                                                                                        Zelfs wat oudere apparaten die in ons museumpje staan zijn naar zorgtechnologie gebracht en weer werkend gemaakt.                    Die hebben we gelukkig nog niet hoeven gebruiken”.                                                                                                                                            In Assen is de beademingsmachine van de operatiekamer aan de kant gezet. “De transportmachine, die van Thuiszorg geleend was, bleek het beter te doen”, zegt Faber.                                                                                                                                                                Éen patiënt is intussen verslechterd en naar het UMC Groningen vervoerd, waar hij aan een hartlongmachine kan worden gelegd.    Twee Covid-patiënten zullen in het weekend worden geïntubeerd, dat is meer dan Faber aan het begin van de week verwachtte.       De directie komt bespreken of de IC-capaciteit al kan worden ‘afgeschaald’ en de gewone zorg hervat.                                              Faber: “Het zag er eerder naar uit dat het uit de hand zou lopen, dat we van geen kant genoeg bedden hadden. Doordat het tij is gekeerd, ontstaat een soort rust en gewenning”.

“Ik sprak een oncoloog die zei: de mensen die doodgaan aan Covid zijn te tellen, de mensen die doodgaan omdat ze niet behandeld worden niet”.

Besloten is één IC-bed te minderen. “Dat komt goed uit, want een van de beademingsmachines wordt wat wankel. Er moet een printplaat worden vervangen”.

Bas van den Bogaard in Amsterdam heeft late dienst en helpt ‘s-ochtends zijn zoons met online schoolwerk, zodat zijn vriendin even naar haar werk kan.

De fysiotherapeuten van het OLVG hebben samen met anesthesisten "draaiteams"gevormd om IC-patiënten van de rug naar de buik te keren en andersom. “Dat is ontzettend veel werk, daar zijn ze uren mee bezig. Wij zijn heel blij dat ons dat uit handen genomen is”.

Voor het eerst in lange tijd zijn op de IC van het OLVG meer dan 24 uur lang geen nieuwe Covid-patiënten binnengekomen. Er hoeven dus geen nieuwe bedden geopend te worden, wat de verpleging wat lucht geeft.                                                                              "Toch gaat het inwerken van nieuwe buddies door", zegt Van den Bogaard:  “Het is nu: volhouden en dat vergt ook veel inspanning. Dit is niet in een paar weken over”.

Einde van de weergave van dit artikel

Op het niveau van “de werkvloer” is de neerslag van de schaarste aan hulpmiddelen inclusief medicijnen en apparatuur merkbaar. Maar ook is weer zo duidelijk, wat hier al eerder een paar keer is opgemerkt, hoe graag en efficiënt mensen elkaar helpen. Wederzijdse hulp zal er altijd zijn en ook altijd nodig blijven.                                                                                                                    Echter ook met deze “dagboeken van twee intensivisten” kom je er nooit helemaal achter, welke schade mensen is berokkend doordat, voor een pandemie waarschuwende rapporten van onderzoekers, door de overheden voor zich uit zijn geschoven. Van “ambachtelijke of authentieke politiek” gesproken. 

Bij de vraag: economische “groei”, waarvoor eigenlijk? Is een van de antwoorden “het voorkomen van schade aan mensen door schaarste aan verzorgende en medische professionelen en hulpmiddelen”.

                                                     Verpleeghuizen en thuiszorg zonder voldoende beschermingsmiddelen   

Zeker in verpleeghuizen en thuis zijn onnodig mensen overleden.                                                                                                                      Ziekenhuizen hebben veel te lang ernstige niet-corona patiënten niet kunnen behandelen.                                                                          Ook is bij deze snel opkomende crisis gebleken dat een te grote landelijke en internationale decentralisatie of niet-“intelligente” decentralisatie, tal van herverdeling- en distributieproblemen hebben opgeleverd. Die betroffen medicijnen, apparatuur en beschermingsmiddelen.                                                                                                                                                                                              Zelf denk ik dat de capaciteit van de uitgebreide IC’s later voldoende bleek door gewilde en ongewilde keuzes van mensen:              Persoonlijke keuzes van mensen die zelf niet naar de IC wilden. Zoals mensen bij andere ernstige ziekten ook de voorkeur geven aan palliatieve behandeling. En zeker hebben ook doctoren daar, met medeweten van patiënten, vaak voor gekozen. Veel corona patiënten zijn zo ook thuis overleden. Deze individuele keuzes, buiten het publieke domein genomen, zijn niet, nauwelijks of zeer vertraagd in de media terecht gekomen. Belangrijke individuele keuzes, die tezamen er wel degelijk toe doen, blijven 'ongezien' totdat journalisten ze te voorschijn halen.                                                                                                                                                             Dat geldt ook voor de manier waarop veel patiënten in verpleeghuizen zijn overleden. In dit verband is nooit door de overheid de vraag beantwoord welke mensen bij schaarste als de meest urgente moeten worden bediend. “Daar is geen tijd voor geweest” was de reactie ....                                                                                                                                                                                                                  Nogmaals:  Welke schade is mensen  berokkend doordat, voor een pandemie waarschuwende rapporten van onderzoekers, door de overheden voor zich uit zijn geschoven. Van “ambachtelijke of authentieke politiek” gesproken.  

Dan ga ik nu over op een kort stukje van Sheila Kamerman en Jeroen Wester: “Groeiend verzet bij verpleeghuispersoneel. Het tekort aan testen, mondkapjes en brillen stuit op steeds meer verzet” (NRC 11,12 april 2020, p. 9).

Rotterdam. Ze staan Vrijdag in de vroegte voor verzorgingshuis De Leeuwenhoek op de Rotterdamse Kruiskade met een spandoek: “Helden zonder hulpmiddelen? Beschermingsmiddelen nu!". In De Leeuwenhoek is bijna de helft van de bewoners van een afdeling voor dementerende ouderen overleden aan Covid-19, bleek deze week.

Hulpverleners zijn gefrustreerd en worden boos om de groeiende tekorten aan beschermingsmiddelen. In verpleeghuizen krijgen medewerkers ze veelal niet. “Het is geen stille ramp, maar een te lang genegeerde ramp", zegt Inge Rinzema, voorzitter van de beroepsorganisatie van verpleegkundig specialisten in het verpleeghuis (…). Wij willen die middelen en ze zijn er gewoon niet.          Wij kennen ook die beelden uit Italië van al die verzorgers die te veel blootgesteld zijn aan het virus. Als we niets doen gaan we dood en onze bewoners zullen als eerste gaan”.

Wim Martens, bestuurder van een aantal zorginstellingen: “Wij lopen tegen muren aan, tegen een enorme bureaucratie. Wij hebben kwetsbare patiënten en we maken ons ernstig zorgen over de veiligheid van onze medewerkers”.                                                            Martens is verantwoordelijk voor twaalfhonderd medewerkers in zeven verpleeghuizen. Van de bestellingen die hij plaatst, honoreert het Regionale Overleg Acute Zorg ruwweg 10 procent. Hij bestelde 700 schorten voor de komende dagen en kreeg er 100.                                                                                                                                                                                                                              Hij hoorde minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) de afgelopen week allemaal “fantastische toezeggingen” doen, zoals de groei van het aantal testen naar 17.500 per dag. “Maar er komt weinig van de grond. In onze branche werken 400.000 mensen. Je wekt als minister verwachtingen die je niet waarmaakt”.                                                                                                                                      Martens regelde ten einde raad zelf een route voor extra testen voor het personeel, via een lab in het Verenigd Koninkrijk. Dat kende hij van een collega uit het oosten van het land.                                                                                                                                          Ondertussen loopt het ziekteverzuim onder zijn personeel op.                                                                                                                            Een aantal mensen nam ontslag omdat ze het werk niet meer aandurven. “Wij hebben ook medewerkers die thuisblijven vanwege de risico’s voor hun partner (…). Die medewerkers hebben thuis ook nog kinderen die ze les moeten geven en sommigen doen ook mantelzorgtaken voor buren of familieleden”.

Einde weergave van dit korte stukje

In het algemeen wordt in de media vaak verwezen naar onderzoek dat zeker zal plaats vinden wanneer deze corona crisis zo goed als voorbij zal zijn.                                                                                                                                                                                                        Zelf vermoed ik, dat er inderdaad in verpleeghuizen, als je hierboven de opsomming leest van verzorgenden die af moesten haken, ‘een ongekende ramp’ (voorzitter beroepsorganisatie Rinzema) moet hebben plaats gevonden.

Eind maart en begin april 2020 laten een overgangsfase zien in de viruscrisis. Zo is hier eerder al een paar keer duidelijk geworden. Deze overgangstijd bepaalt ook voor een deel de inhoud van de mediateksten.

Op IC’s is in de allergrootste spanning een beetje lucht gekomen.

Tegelijkertijd en niet toevallig is het de tijd waarin, zoals Rosanne Herzberger het zegt in haar column van 18, 19, April (NRC p. 2):    “We beetje bij beetje barstjes zien ontstaan (......). “Vooral in de Tweede Kamer heerste er lang een soort niet-aanvalsverdrag. Het RIVM was heilig, we gingen ons baseren op feiten en de wetenschap. Vooral bij de wekelijkse technische briefings luisterden Kamerleden kritiekloos naar RIVM-voorman Van Dissel”.                                                                                                                                    Het hoofdonderwerp van deze column is de volgehouden afwijzing van mondkapjes door Van Dissel. Mondkapjes voor de veiligheid van burgers in hun onderling verkeer:                                                                                                                                              Herzberger: Toen het deze week in de briefing over mondkapjes ging, werden de gelovigen toch ietwat onrustig: Van Dissel moest meerdere keren benadrukken dat er een gebrek aan mondkapjes was en dat wat er beschikbaar was naar de zorg moest. Het woord schijnveiligheid valt daarbij ook telkens weer. Wanneer iedereen zich houdt aan de richtlijnen van handhygiëne en afstand houden en bij symptomen thuisblijft, hebben mondkapjes volgens Van Dissel geen toegevoegde waarde.

Tot zover de column van Herzberger

Schrijver Arnon Grunberg die in New York woont:                                                                                                                                                      “Soms waan ik me onsterfelijk maar ik assimileer me graag.  Daarom heb ik het masker altijd bij de hand”.

In de argumentatie van Van Dissel herken ik ook de argumentatie van Marion Koopmans in het hier eerder aangehaalde interview met haar (Menu "Virus en Opsluiting"). Ook testen op besmetting zou in dit stadium van de besmetting geen toegevoegde waarde hebben naast het aanhouden van de richtlijnen voor gedrag.                                                                                                                              Zowel door Koopmans als Van Dissel wordt bovendien gewezen op de schaarste van, respectievelijk testmateriaal en mondkapjes.                                                                                                                                                                                                                  Tegelijkertijd, zo heb ik hierboven al opgemerkt, heeft iedereen kunnen lezen en zien, dat er ook grote coördinatie- en distributieproblemen van zorgmiddelen waren. Dit breng ik en niet alleen ik, in verband met in de tijd vóór Corona te ver doorgevoerde decentralisatie. Met "te ver" wordt bedoeld, dat ook vitale sectoren, waar bescherming van de burgers door de overheid voorop zou moeten staan werden gedecentraliseerd.                                                                                                                    Ook wat dit betreft zijn lange termijn waarschuwingen van onderzoekers genegeerd.  

Tot zo ver het onderwerp "Virus en schaarste in de zorg" (Menu website).

Ik sta nu op het punt weer terug te komen op de beginvraag waar dit onderwerp onder valt:  Hoe "ambachtelijk" (Meeus) of authentiek (GOW) is (inter)nationale politiek".                                                                                                                                                        Met de volgende twee onderwerpen zal ik op die vraag, ook weer aan de hand van GOW en mediateksten, nader en ook diep  ingaan. Te beginnen met (zie menu:) "Macht en Leiderschap" en daarna "Aristoteles, MacIntyre, Foucault.