Inleiding
Inleiding van dit tweede gedeelte van mijn website
Ik schrijf Mei 2020 Eind februari 2020 werd het virus voor het eerst in Nederland vastgesteld. Sindsdien heeft corona het openbare leven overgenomen. Waar de maatregelen tegen het corona virus elkaar in maart in rap tempo opvolgden, komen inmiddels de eerste versoepelingen in beeld. "De curves vlakken af". Na het zes weken lang aanhoudend dreigende oplopende tekort aan IC-bedden en -personeel: "De zucht van Rutte" op de persconferentie van 21 april. Op 21 april waren er sinds 31 maart, (3 weken) wel nog 2877 méér doden te betreuren. Hier zijn niet de mensen meegeteld die thuis of in verpleeghuizen zijn overleden. Op die datum waren er ook nog 34.134 besmettingen. 6 mei werd de zogenaamde "routekaart" aangekondigd, het "stappenplan", om langzaamaan de samenleving weer te openen. Het aantal geregistreerde doden was toen sinds 21 april (6 weken) gestegen met 1288
Tijdens de twee jaar dat ik bezig ben geweest met het bewerken van het in het eerste deel van deze website genoemde proefschrift realiseerde ik me, dat met de inbreng van de "meelezers", die als cursiefjes in het boek een plaats hebben gekregen, de inhoud van het boek won aan actualiteit en levendigheid. Nu, in deze coronatijd ging het mij opvallen dat ik, wat ik las en hoorde in de media vaak kon relateren aan dit proefschrift. En dan vooral de mediateksten die wat dieper ingingen over de mogelijke maatschappelijke veranderingen die een dergelijke crisis op den duur teweeg zou kunnen brengen. Hierdoor geïnspireerd wil ik nu, in dit tweede deel van de website mediateksten (zie verder voor de keuze daarvan) letterlijk in verband gaan brengen met de inhoud van het door mij bewerkte proefschrift; met het boek Goud Oud Worden. Dit met de bedoeling te kijken wat die verschillende teksten aan elkaar kunnen hebben. De dagen waarin ik nu leef, de Corona dagen waarin WIJ nu leven lenen zich daar heel bijzonder toe. Ons maatschappelijke leven toont zich deze dagen in al zijn naaktheid: Lagen van zowel wederzijdse verhoudingen van macht en van overheersing als van inleving, zorg en liefde komen in al hun kwetsbaarheid bloot te liggen. Als voorbodes van 'de wal die het schip aan het keren is'. Door wetenschappers en onderzoekjournalisten wordt deze crisis, met alle tekorten in de zorg en in de maatschappelijke sturing die zich nu wreken, aangrepen om hun lang bestaande en vaak eerder gepubliceerde visies op de samenleving opnieuw onder de aandacht te brengen. In de hoop dat overheden en burgers of "kiezers", daar nu ontvankelijker voor zijn. Misschien worden de kansen die deze crisis biedt door nationale en internationale overheden aangegrepen. Kansen voor een balans in concurrentie en samenwerking. Kansen voor belangrijk "afvlakken" van de schrijnende ongelijkheden wereldwijd. De formulering maatschappelijke "kanteling" wordt in teksten vaak gebruikt. Het lijken te grote woorden. Toch gebruikt de door financieel economische ervaringen 'gepokt en gemazelde'. Feike Sijbesma ze ook in "Buitenhof" (NPO 1tv 12-4-'20 FS in gesprek met P.J. Hagens). Sijbesma is de gepensioneerde topmanager, die in deze tijd "vrijwillig" (zijn eigen woorden) werkt als "gezant" en adviseur van het kabinet. Dit zijn zijn woorden in Buitenhof: 'Uiteindelijk zouden onderlinge afhankelijkheden op alle niveaus (wereldwijd, internationaal, sociaal), moeten betekenen "wederzijdse specialisatie op sterkte". Het idee van 'doelmatig samenwerken' in de wereldeconomie, met de nadruk op 'doel', ter vervanging van 'blinde groei', met de nadruk op 'blind', ligt aan de basis van mijn bewerking: "Goed Oud Worden". Bij de door mij gevonden mediateksten geef ik op deze website zo vaak mogelijk en zo volledig mogelijk een gedeelte van het Goed Oud Worden weer, waaraan de mediateksten te relateren zijn. (Tessa: het volgende heb ik later geschreven: Met hele stukken uit Goed Oud Worden ben ik later gestopt. Ik onderbreek dan de mediastroom steeds meer met mijn inmiddels opgebouwde inzichten en verwijzingen naar website onderdelen (Menu) en naar GOW)). Tijdens mijn bewerking van het proefschrift ben ik het meeste geïnspireerd geraakt door de gedeelten die heel gedetailleerd gaan over hoe mensen zich in de loop van hun leven kunnen ontwikkelen tot persoonlijkheden met een 'ik' met zelfgevoel en zelfkennis en daarbij, zowel gevoel ook voor de ander en voor grotere gehelen van samenleven. Mensen leren tegelijk afstand nemen ("innerlijke ruimte") voor eigen overwegingen op basis van de betekenis of waarde die zij aan het leven te geven en, relatief onafhankelijk, belangrijke keuzes in het leven te maken. Daarnaast ben ik sterk geïnspireerd door de in het proefschrift van Laceulle aangehaalde Amerikaanse politiek filosoof A. MacIntyre. Hij gaat diep in op maatschappelijke processen die de duurzaamheid van samenlevingen met de verworvenheden van persoonlijke vrijheid, van democratie, welvaart en welzijn, in gevaar kunnen brengen. Zijn theorie sluit aan bij de gedetailleerd opgebouwde theorie van Laceulle op persoonlijk niveau over hoe mensen belangrijke keuzes maken. Deze aansluiting vind ik in een centraal begrip bij MacIntyre, dat burgers in de Westerse democratische samenleving "co-auteurs" zijn van de samenleving.
Zoals al uit het eerste gedeelte van deze website blijkt is de aanleiding of het maatschappelijke aangrijpingspunt van het onderzoek Goed Oud Worden de positie van ouderen in de samenleving. Echter dit boek reikt veel verder dan alleen de positie van ouderen. Ook veel andere groeperingen raken door dezelfde heersende machten niet gezien en niet erkend. "Ongelijkheid van kansen" is wel het meest voorkomende thema wat in de media tijdens deze crisistijd bloot komt te liggen en dan ook in de media wordt besproken. Dit thema raakt sterk aan de hierboven genoemde verwaarlozing van arrangementen van zorg enzovoorts. Zij zijn niet meegegroeid met het steeds complexer worden van samenleven.
Uit Hoofdstuk 2: Leven en oud worden in de laatmoderne wereld.
2.1 Introductie
In dit hoofdstuk wordt allereerst dieper ingegaan op hoe in wisselwerking met economisch-maatschappelijke ontwikkelingen mensen steeds meer als individuen op zichzelf kwamen te staan. Hoe daardoor in toenemende mate een beroep werd gedaan op hoe mensen voor zichzelf het beste van hun leven kunnen maken. Met andere woorden, er werd in toenemende mate een beroep gedaan op zelfverwerkelijking.
(.....)
2.2. Is de laat moderne tijd een tijd van zelfverwerkelijking?
Met de term “laat”-moderne tijd wordt de hedendaagse Westerse tijd bedoeld. De term is van de socioloog Giddens (1991)
Met “vroeg”-moderne tijd wordt de periode aangeduid die ingezet werd met de industrialisering aan het einde van de 18e, begin 19e eeuw. De Westerse samenleving maakte toen al een fundamentele transformatie door. De onderlinge arbeids- en familierelaties waren aan grote veranderingen onderhevig door ingrijpende veranderingen in productiewijzen, financiële diensten en handel.
Het begin van de laatmoderne tijd wordt meestal geplaatst rond de aanvang van de 20ste eeuw.
Laatmoderniteit nu, onderscheidt zich van de eerdere fase van moderniteit door een al bijna even fundamentele transformatie. Deze kwam op gang door de verdere en dan met name door de wereldwijde, “globale”, financieel-economische marktuitbreidingen, voortgestuwd door concurrerende krachten (Giddens 1999, Philipson 2006).
De laatmoderne tijd wordt daarom ook aangeduid als de tijd van “globalisering” of van “mondialisering” van samenlevingen.
Dit begrip houdt in, dat samenlevingen, wereldwijd en in het kielzog van de marktwerking, wederzijds van elkaar afhankelijk raakten.
Ook overheden, organisaties en mensen raakten op talloze manieren met elkaar verbonden.
In het bijzonder het onderwerp van de ontstane wederzijdse afhankelijkheden of verwevenheden van mensen, zich uitstrekkend over een veel groter geografisch en institutioneel gebied, zal in deze studie nog heel vaak ter sprake komen.
De gevolgen voor mensen van deze ontwikkelingen worden door de historisch socioloog Abraham de Swaan in één zin samengevat met de formulering: “mensen werden onderling van steeds meer mensen steeds minder afhankelijk” (“De mens is de mens een zorg”,1997, dig.2008 p. 40).
Mondialisering is gepaard gegaan met een grote uitbreiding, intensivering en differentiëring van communicatie- en vervoersmiddelen.
De zinsnede ‘dat mensen van steeds meer mensen minder afhankelijk werden’ (De Swaan) houdt in, dat individuen meer losraakten van hun directe eigen omgeving ten gunste van een uitbreiding van contacten, van kennisvergaring en van indrukken over veel grotere afstanden.
De sterke wederzijdse afhankelijkheden en de uitbreiding van contactmogelijkheden maakten ook dat in de Westerse wereld, met nadruk op de "Westerse" wereld, conflicten in de loop van de twintigste eeuw vaker opgelost werden door onderhandelen dan door oorlogen.
Ook in de onderlinge gezagsverhoudingen op het niveau van gezin en werk veranderde daardoor veel. Conflicten op dit niveau werden langzamerhand eerder beslecht door onderhandelen dan door geweld of bevelen.
Deze overgang wordt onder woorden gebracht met “de overgang van een bevelshuishouding naar een onderhandelingshuishouding" (Abraham de Swaan “De mens is de mens een zorg” 1997, 2008 dig. p. 95).
(....)
Het begrip “huishouding” hier is ontleend aan het gebruik van dit begrip in de economische wetenschap. Ook het begrip “economische huishouding” verwijst naar een complexe dynamiek van onderlinge verhoudingen en relaties.
De aanhalingen van De Swaan zijn door mijzelf tijdens de bewerking of “het arrangeren” van dit proefschrift ingebracht.
Kortom: door de grotere omvang, diversiteit en geografische spreiding van relaties is er een voorheen ongekende dynamiek van sociale relaties op gang gebracht. Dit is gepaard gegaan met het meer op zichzelf komen te staan van individuen en met veranderingen in de manieren van omgang met elkaar.
Er is een proces van individualisering op gang gekomen en daarmee een verandering van mentaliteit in de onderlinge omgang van mensen (Baars, 2006a).
Zoals gezegd ging mondialisering van de samenleving samen met een grote uitbreiding van communicatiemiddelen of van “media”.
Volgens zowel sociologen als filosofen heeft dit, in nauwe samenhang met het meer op zichzelf komen te staan van mensen, een grote verbeiding gegeven van culturele beelden en verhalen (“narratives”) die, meer of minder uitdrukkelijk, verwijzingen inhielden naar manieren van leven van mensen.
De verbreiding van communicatiemiddelen en vooral ook de boodschappen die zo worden “bemiddeld” zijn voor deze studie heel belangrijk en zullen nog op veel plaatsen als onderwerp terugkomen.
Media worden in deze studie als sterk bemiddelend gezien voor wat hier eerder is genoemd “de verandering van mentaliteit in de onderlinge omgang van mensen” (Baars). (...).
Tot dusver is in dit hoofdstuk, ter verduidelijking van hoe mensen meer op zichzelf zijn komen te staan, de nadruk komen te liggen op hoe concurrerende economische marktontwikkelingen hebben gewerkt.
Ook is al even ingegaan op de inhoud van beelden en voorstellingen in de media in relatie tot de mentaliteit van de onderlinge omgang van individuen.
Echter hoe samenlevingen politiek worden gestuurd is een even belangrijk onderwerp voor hoe individuen in het laatmoderne leven staan en hoe zij zich daarin verder kunnen ontwikkelen.
Hoe politieke sturing doorwerkt in bijvoorbeeld arrangementen van onderwijs, zorg, enzovoort, zal in deze studie nog vaak terugkomen.
Hoe wordt door politiek optreden het besef en de inhoud van onderlinge verwevenheden en afhankelijkheden van mensen beïnvloed. Gaat die beïnvloeding in de richting van ‘ieder voor zich’ of van ‘onderlinge solidariteit’?
In verband met de politieke sturing van een samenleving zijn belangrijke vragen in hoeverre deze sturing mee beweegt met de blinde dynamiek van concurrerende economische machtsverhoudingen. En in hoeverre deze sturing daar juist niet in mee gaat ter bescherming van groeperingen van burgers tegen directe doorwerking van economische machtsverhoudingen.
Daarbij wordt in deze studie ook aandacht besteed aan welke boodschappen zittende regeringen hun beleid meegeven. Of, met andere woorden, op welke manieren politici de mentaliteit van mensen in de omgang met elkaar en met situaties trachten te beïnvloeden.
Door historisch sociologen en filosofen is de zienswijze ontwikkeld dat door de regelmatig terugkerende neoliberale politieke sturing sterk de nadruk is komen te liggen op een individu, die op zichzelf staat in de zin van egoïstisch en “alleen voor zichzelf” leeft. De vergelijking met een "atoom" wordt vaak gemaakt. Een "atomistische" manier van leven.
En dit dus in weerwil van de in feite op alle niveaus van de samenleving toenemende wederzijdse afhankelijkheden (O.a. de sociologen Giddens, Bauman, Beck, Beck-Gernsheim en de filosofen C. Taylor en MacIntyre).
Baars (2006a) brengt de werking van neoliberale politiek aldus onder woorden:
“Hoewel het zelfgestuurde leven wordt gepropageerd als het best mogelijke leven, lijkt dit ideaal door de dominerende machtsverhoudingen onder het marktkapitalisme eerder te werken als een vermomming voor juist een de-individualiserende ideologie” (Baars, 2006a)”.
Op deze politieke tegenspraken wordt in deze studie verschillende keren teruggekomen.
De bedoeling van deze studie is op de eerste plaats die “vermomming” (Baars) weg te nemen. En vervolgens aan de hand van vooral klassiek te noemen sociologen en filosofen het, om zo te zeggen: ‘ware’ begrip van individualisering terug te brengen.
Tot zo ver citaten uit Goed Oud Worden
Uit bovenstaande tekst van Goed Oud Worden wil ik met name de termen "blinde concurrentie" en "wereldwijde onderlinge verwevenheden" lichten. Dit om te benadrukken welke transitie van samenlevingen Sijbesma voor ogen staat met zijn: 'Uiteindelijk zouden onderlinge afhankelijkheden op alle niveaus (wereldwijd, internationaal, sociaal), moeten betekenen "wederzijdse specialisatie op sterkte". De nadruk ligt hier op onderlinge "sterkte" in de zin van verschillen in capaciteiten en ambities in plaats van "blinde concurrentie". Dat strookt met het verschil in de omgang van mensen tussen aan de ene kant: "egoïstisch" of "atomistisch" of anderzijds: toegeven in de onderling omgang aan je te willen "onderscheiden van" anderen met je capaciteiten en ambities.
De ontstane wereldwijde onderlinge onderlinge verwevenheden en afhankelijkheden, ook van mensen onderling kunnen in principe ook en juist leiden tot onderlinge solidariteit en onderlinge gelijkheid.
In Goed Oud Worden wordt de haalbaarheid van deze "lange termijn visie" dicht benaderd. De benadering in Goed Oud Worden is historisch-maatschappelijk bijzonder breed en bovendien sociaal- psychologisch heel diepgravend. Maar toegegeven moet worden dat die haalbaarheid vooral leeft in de verbeelding en door de verbeeldingskracht van mensen.
Dit boek gaat echter wel uitdrukkelijk over de "Westerse wereld". Terwijl Sijbesma in hetzelfde Buitenhof-gesprek grote gevaren ziet van mondialisering in relatie tot Afrika en Latijns Amerika, ook voor de interne relaties van deze landen. En dit met name ook in verband met migratiestromen.
In de cursiefjes van Goed Oud Worden, worden deze onderwerpen en ook de relaties met China aangeroerd.
In de hedendaagse mediateksten naar aanleiding van de huidige wereldwijde crisisperiode die hier op de volgende pagina's aan de orde komen moet ik me ook voornamelijk beperken tot de Westerse wereld en zelfs tot West Europa. Anders vrees is, dat mijn project oeverloos gaat worden en het te moeilijk wordt om een zekere eenheid en consistentie daarin te bewaren.
Ik besef dat ik daarom de bovengenoemde "haalbaarheid" van een alternatieve of duurzame lange termijn visie voor de samenleving, moet veranderen in "in zicht komen" van haalbaarheid van een duurzame samenleving.
Mediateksten bieden wel informatie over kleinere en grotere gedeelde signalen voor mogelijke kantelingen in verschillende maatschappelijke sectoren en in de sturing van overheden. Ook over signalen van omslagen bij kiezers en consumenten en van onderlinge waarderingen van verschillende groeperingen en van opleidingen. Groeperingen van beroepen, van leeftijden, van kunstenaars.
Het daarbij aanhalen van gedeelten uit Goed Oud Worden biedt daarbij de mogelijkheid om dieper in te gaan op "hoe mensen -kunnen- veranderen met veranderingen in de samenleving". Maar ook hoe mensen: wetenschappers, mensen verenigd in "bewegingen", ook veel 'gewone' mensen, burgers, kiezers, consumenten juist in hun doen en laten vooruitlopen op de meer substantiële of structurele en meer massale veranderingen in de samenleving.
In Goud Oud Worden is ook aan de bijdragen in de cursiefjes van meelezers te zien dat in elk geval een groot deel van de ouderen totaal niet in een bestaand stereotyperend cultuurbeeld passen. In deze Corona-tijd krijg ik nog steeds dergelijke commentaren en herkenningen van de eerdere meelezers en andere mede-ouderen. Naar aanleiding van deze website zijn er al meer van dit soort commentaren gevolgd.
Deze gaan mijn keuzes van teksten en wat ik daar verder mee doe op deze website, zeker beïnvloeden.
“In dit corona-tijdperk valt me op – en dat komt ongetwijfeld door het proefschrift!
– hoe wij oudjes weer worden behandeld als één grote, onbeholpen massa van
grijze kwetsbaren. De IC-problematiek over keuze-vragen behandelt ons, oudjes,
wél als individuen, maar daar hebben de niet-oudjes belang bij. Verder vind ik een
oproep als “Houd je oma uit de IC”, die hier op veel straatmeubilair is geplakt,
nogal discriminerend, ook al is het ongetwijfeld goed bedoeld”.
Zelf zou ik de volgende podcast https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/28/het-leven-van-
truus-87-staat-stil-a3997991 als illustratie van bovenstaande willen aanhalen. De titel "dat
haar leven stil staat" kan ik zelf niet halen uit wat "Truus (87)" zelf zegt.
Ook dat ze "eenzaam" zou zijn wordt sterk gesuggereerd, maar daar geeft Truus zelf geen blijk van.
"Langzamerhand vind ik, dat in o.a. persconferenties het: "doe het voor de
kwetsbaren en ouderen in de samenleving" als gedoeld wordt op het aanhouden
van "blijf zo veel mogelijk thuis" en "1 1/2 meter afstand houden" een andere
doelgroep gekozen moet gaan worden. "Doe het voor het kleinbedrijf, voor de
kunstenaars, voor de ouders met kinderen thuis enz. enz".
Het vergroot de kloof tussen jongeren en ouderen.
Ik weet het: het zijn vooral de ouderen en kwetsbaren die de IC's bevolken en de grenzen aan de capaciteiten daar op allerlei gebied zijn schrikbarend beperkt. Dat
is de specifieke aard van dit virus. Samen met andere belangrijke
oorzaken die te maken hebben met het jarenlange landbouwbeleid (stikstof) en idem
zorgbeleid.
"(Klein)kinderen komen om de beurt met boodschappen, achterom mijn tuin in.
Daar blijven we zitten, soms dik ingepakt, op 1 ½ mtr afstand. (Mijn dochter) is net vertrokken.
Was weer heerlijk! De oudjes worden maar verwend.
In het algemeen, dus ik bedoel: in de media en zo, worden de oudjes in deze periode ook zo enorm ontzien.
Soms denk ik dat dat komt doordat heel veel mensen ook aan de eigen ouders en opa’s en oma’s denken.
Zelfs mensen die belangrijke beslissingen moeten nemen.
Tegelijk geeft dat vaste grond bij alle onzekerheden: je ouders en grootouders letterlijk voor geen geld willen missen.
Maar het overgrote deel van de ouderen zelf, vooral die met kinderen en kleinkinderen in alle leeftijden,
denken veel meer aan andere groeperingen die het veel moeilijker hebben nu.
Althans dat merk ik overduidelijk aan mezelf én in mijn omgeving.
Voor mij werd dat weer bevestigd met het bezoek gisteren van twee vriendinnen.
Ook zij zijn helemaal niet zo bezig met eenzaamheid bijvoorbeeld.
En in het vooruitzicht van een mogelijke "IC" is de beslissing zelf al genomen en besproken.
Tegelijkertijd genieten ook zij, net als ik, ten volle van al die extra aandacht!”.
Anders dan de inhoud van het voorgaande gedeelte van deze website, dus het gedeelte waar ik Goed Oud Worden introduceer, claim ik met de inhoud van dit tweede gedeelte geen wetenschappelijke fundering. Hoewel het socioloog zijn en nu ook het boek Goed Oud Worden onderdeel van mijzelf is geworden. Ik zal dus wel voortdurend bezig zijn met, al interpreterend, te proberen een relatie te leggen tussen verschillende teksten.
Echter de mediateksten zijn in zoverre selectief dat ze uit mijn persoonlijke omgeving komen. Om te beginnen is al duidelijk te merken dat ik o.a. een NRC lezer ben, daarnaast lees ik Vrij Nederland en Het Financieel Dagblad, gedeeltelijk digitaal en ik kijk naar programma's als Achter het Nieuws, "Buitenhof" enz. Dit even om mijn meest relevante lees- en kijkplezier te noemen.
Ik selecteer de teksten bovendien naar de mate waarop ze mij aanspreken: 'Kan ik er wat mee' voor de bedoeling van mijn website, helderheid en fundering van uitspraken. Het is de bedoeling dat de mediateksten Goed Oud Worden veel maatschappelijke actualiteit bieden. En dat Goed Oud Worden een veel grotere diepgang bieden aan de mediateksten.
Voor elke volgende tijdsfase waarin de teksten verschijnen kies ik een thema met een paginatitel als uitgangspunt voor de wederzijdse verrijking van Goed Oud Worden en de huidige mediateksten. De eerste pagina na deze inleiding heeft zo als titel gekregen "Een onzekere toekomst? Leer van kunstenaars". De tweede: "Hoe intelligent is de ministeriële aanduiding "intelligent" in 'intelligente' lockdown". Enzovoort
"Naar aanleiding van de persconferentie door minister president Rutte en
viroloog Van Dissel Dinsdag 21 April was er weer een NPO "EenVandaag"
opinieonderzoek geleid door historicus en journalist Gijs Rademaker.
Voor dit opiniepanel heb ik me al jaren geleden opgegeven. De meeste
enquêtes vul ik in. Vooral omdat ze me de gelegenheid geven extra na te
denken over wat ik vind en dat ook zo precies mogelijk onder woorden te
brengen.
Dit keer was een van de laatste gestelde vragen:
Vind je dat het kabinet de juiste balans houdt tussen de economie en het
bestrijden van het virus? Waarom wel of niet? Licht je antwoord toe. Als je niets wilt invullen kun je de vraag overslaan. Dit was mijn antwoord: Vooralsnog zeker wel. Het zou bovendien zo
ontzettend goed zijn als door overheden (en kiezers!!!) tegelijkertijd wordt
nagedacht over een "intelligente" economie en de tegenhanger: "intelligent"
consumeren.
Wanneer op kortere termijn straks alles weer 'in zijn oude vrij staat' en oudjes
daarom opgehokt moeten blijven is dat voor mij een teken, dat de oude
onbeheerste economie weer zijn eigen gang kan gaan".
Na deze bezoeker van de website komt nu de schrijver Tommie Wieringa aan het woord (uit zijn wekelijkse column in nrc van 4/5 April 2020). Daar past een, bijna tegelijkertijd van een vriendin ontvangen, "verluchting" bij.
"Van een paar kanten bereikt me de vraag om mee te denken over de wereld van morgen.
Hoe die eruitziet, hoe ze veranderd zal zijn. Zullen de mensen hun leven gebeterd hebben
na de catharsis? Heeft de gedwongen stilstand geleid tot introspectie, en introspectie tot zelf verbetering?
De hemel is schoon nu, het water helder, en onze ziel, komt die ook gewassen tevoorschijn straks?
Ik beschouw het als vragen die een verlangen uitdrukken.
Ze getuigen van de zorgen over de wereld van gisteren, van moeheid over die zorgen,
en drukken de hoop uit dat de wereld van morgen een betere zal zijn, na de harde cesuur van deze pandemie.
Vreemde nieuwe droomwereld met haar lege straten.
Dieren verlaten hun schuilplaatsen en verkennen de vrijgekomen ruimte ... enzovoort".
